مادربرد

راهنمای انتخاب و خرید مادربرد مناسب

مادربرد در کامپیوتر حکم شاسی برای ماشین را دارد؛ قطعه‌ای که تمام قطعات دیگر روی آن سوار یا به آن متصل می‌شود و بستر اصلی ارتباط تمام قطعات با یکدیگر است. دقیقا به همین خاطر هم باید مادربرد را طوری انتخاب کنید که با تمام قطعات دیگر کامپیوتر، سازگاری خوبی داشته باشد تا سیستم‌تان بهترین عملکرد را ارائه دهد. پس چه بهتر که هنگام انتخاب و خرید مادربرد مناسب با ریز و درشت‌های این قطعه‌ی مهم آشنا باشید.

معرفی اولیه

همان طور که گفته شد، مادربرد حکم مرکز ارتباطی بین تمام قطعه‌های موجود در کامپیوتر را دارد. پردازنده، کارت گرافیک، رم، هارد و پاور همه به صورت مستقیم به مادربرد وصل می‌شوند. همچنین تمام وسایل ورودی مثل کیبورد، موس و هدفون هم معمولا از طریق پورت‌های پشت مادربرد با سیستم ارتباط برقرار می‌کنند. قطعات تشکیل‌دهنده‌ی مادربرد شامل انواع اسلات‌های اتصال قطعه برای رم و کارت گرافیک، سوکت پردازنده، پورت‌های ورودی و خروجی، کانکتورهای برق، چیپ‌ست‌های مختلف برای مدیریت هر قطعه و مداری است که مسیر ارتباط قطعات مختلف روی آن مشخص می‌شود.

مادربردها بسته به چیپ‌ست مرکزی، نوع طراحی و تکنولوژی‌های به کار رفته و چگونگی از پشتیبانی از انواع پردازنده، انواع مختلفی دارد که در ادامه به آن‌ها اشاره خواهیم کرد.

آشنایی با انواع مادربرد

مادربرد در حالت کلی شامل دو دسته‌ی دسکتاپ و سرور می‌شود. دسته‌ی اول تعریف خاصی ندارد و همان مادربردهایی است که در سیستم‌های معمول می‌بینیم. خود این مادربردها بر اساس قشر هدف به انواع خانگی، گیمینگ، حرفه‌ای و اورکلاک قابل تقسیم هستند.

مادربردهای سرور اما از لحاظ ظاهری تفاوت چشمگیری با مادربردهای دستکاپ دارند. این نوع از تعداد اسلات بسیار بیشتری بهره می‌برد که امکان اتصال تعداد رم و هارد بیشتر به آن را فراهم می‌کند. همچنین این دسته دوام بیشتری دارد تا ساعت‌های طولانی در سرور بدون مشکل قادر به کار باشد.

مادربردها را بر اساس پردازنده‌ی قابل پشتیبانی هم می‌توان به دو نوع مادربردهای مخصوص پردازنده‌ی اینتل و مادربرد مخصوص پردازنده AMD تقسیم کرد. تفاوت اصلی این دو نوع هم در سوکت است که پردازنده‌های اینتل و AMD ساختاری کاملا متفاوت با یکدیگر دارند.

برندهای مادربرد

امروزه چندین شرکت مختلف در سراسر جهان و با همکاری تولیدکننده‌های پردازنده، انواع مادربرد را در دسترس مشتریان قرار می‌دهند. ایسوس، گیگابایت، MSI، بایوستار و ازراک جزو برندهای مشهور ساخت مادربرد محسوب می‌شوند.

سوکت

اولین موردی که باید هنگام انتخاب و خرید مادربرد مناسب به آن توجه کرد، سوکت مادربرد و سازگاری آن با پردازنده‌ای است که دارید. سوکت در مادربرد، محلی است که پردازنده روی آن قرار می‌گیرد تا با بخش‌های دیگر سیستم ارتباط داشته باشد. نکته‌ی اول این‌که سوکت‌های اینتل و AMD و در نتیجه مادربرد مخصوص هر کدام با هم کاملا فرق دارند. همچنین هر نسل از پردازنده‌های دو شرکت از سوکت خاصی پشتیبانی می‌کند که در نتیجه هر مادربردی که سوکت اینتل داشته باشد، با هر مدلی سازگار نیست. مثلا پردازنده‌های نسل 12 و 13 اینتل تنها با سوکت LGA 1700 و پردازنده‌های نسل 10 و 11 اینتل تنها با سوکت LGA 1200 سازگارند.

چیپست

چیپست (Chipset) در مادربرد، مغز متفکر و مرکز اصلی مدیریت بخش‌های مختلف است. چیپست با سوکت ارتباط مستقیم دارد و به همین خاطر، شرایط سازگاری‌اش مشابه سوکت است. هر چیپست با یک ترکیب عبارت شامل یک حرف انگلیسی و عددی سه رقمی (مثل Z690 یا H510) شناخته می‌شود. این قطعه با توجه به سطح قدرت و تکنولوژی‌هایی که پشتیبانی می‌کند، چند دسته دارد. برای مثال چیپست‌های اینتل به ترتیب قدرت، شامل سه دسته‌ی H و B و Z و چیپست‌های AMD شامل A و B و X می‌شود.
چیپست‌های H و A مادربردهای پایین‌رده به حساب می‌آیند که بیشتر برای سیستم‌های خانگی و اداری کاربرد دارند. البته در همین دسته هم می‌توان یکی دو مدل پیدا کرد که با وجود پایین‌رده بودن، امکاناتی مشابه مدل‌های قوی‌تر دارند. چیپ‌ست‌های B مخصوص مادربردهای میان‌رده است که امکانات مناسب و قدرت خوب را در ازای قیمتی مناسب به مشتری ارائه می‌دهند. در نهایت هم نوبت به چیپ‌ست‌های Z و X می‌رسد که مادربردهای بالارده و حرفه‌ای از آن بهره می‌برند. مادربردهای رده Z و X بهترین مدل‌های موجود بازار و بهترین گزینه برای گیمینگ و اورکلاک هستند که البته قیمت بالایی هم دارند.

اندازه مادربرد

مادربردهای دسکتاپ چهار نوع کلی دارند؛ نوع Mini-ATX که برای مینی‌کیس‌ها و کامپیوترهای کوچک کاربرد دارد، نوع Micro-ATX که مناسب سیستم‌های خانگی و اداری است و در نهایت ATX که بزرگ‌ترین اندازه را دارد و مادربوردهای گیمینگ و حرفه‌ای معمولا در این اندازه هستند. یک اندازه‌ی دیگر به نام EATX هم وجود دارد که در واقع نسخه‌ای بزرگ‌تر از ATX است و معمولا تعداد اسلات بیشتری دارد.

اندازه‌ی مادربرد با اندازه‌ی کیس ارتباط مستقیم دارد. انواع Mini-ATX و Micro-ATX در اکثر کیس‌های امروزی جا می‌شوند، اما برای ATX و EATX کیس نسبتا بزرگ (نوع Mid Tower یا Full Tower) نیاز خواهید داشت. مادربردهای با تعداد اسلات بالا و امکانات متعدد، معمولا اندازه‌ی بزرگی دارند.

پشتیبانی از رم

اگر برای سیستم‌تان رم با ظرفیت بالا و فرکانس بسیار سریع در نظر گرفته‌اید، پس حواس‌تان باشد که مادربردتان از این موارد پشتیبانی کند. هنگامی که بحث سازگاری رم با مادربرد مطرح شود، باید فاکتورهای زیر بررسی شود:

• تعداد اسلات رم: مادربردهای دسکتاپ امروزی 2 یا 4 اسلات رم دارند. پس شما حداکثر امکان نصب 2 یا 4 رم را روی یک مادربرد خواهید داشت
• حداکثر ظرفیت: با توجه به قدرت چیپ‌ست، یک مادربرد حداکثر بین 32 تا 128 گیگابایت رم را پشتیبانی می‌کند. از آن‌جا که یک ماژول رم حداکثر 32 گیگابایت است، پس برای استفاده از 128 گیگابایت رم حتما باید مادربردی با چهار اسلات تهیه کنید
• نوع حافظه: یک سالی می‌شود که رم‌های نوع DDR5 وارد بازار شده‌اند که نسبت به رم‌های DDR4 از فرکانس بالاتری پشتیبانی می‌کنند. مادربردهای موجود در بازار جداگانه با هر یک از این نوع سازگار هستند. این یعنی نمی‌توانید از رم‌های DDR4 روی مادربردهای D5 (سازگار با رم DDR5) استفاده کنید. البته ممکن است این موضوع در آینده و با مادربردهای جدیدتر حل شود
• فرکانس رم: مورد دیگری که باید حین انتخاب مادربرد مناسب به آن دقت کنید. مادربردهای با فرکانس بالا، قیمت بالایی هم دارند. پس اگر مادربردتان از تمام پتانسیل رم پشتیبانی نکند، پول‌تان را هدر داده‌اید

اسلات PCI Express

یکی از اسلات‌های مهم مادربرد، اسلات PCI Express است که مادربرد می‌توان یک یا چند تا از آن را داشته باشد. کاربرد اصلی این اسلات، اتصال کارت گرافیک به مادربرد است، اما انواع مختلفی از آن وجود دارد که هر کدام با قطعه‌ی خاصی سازگاری دارند. اسلات PCI Express بر اساس اندازه شامل پنج مدل x1، x2، x4، x8 و x16 می‌شود. بزرگ‌ترین اندازه یعنی x16 اسلاتی است که کارت گرافیک روی آن قرار می‌گیرد. اسلات‌های دیگر که کوچک‌تر هستند، برای اتصال قطعاتی مثل تبدیل پورت، کارت صدا و رایزر کاربرد دارند. در گذشته برای اتصال کارت گرافیک از اسلات PCI استفاده می‌شد که امروزه این نوع منسوخ شده است.
مورد دیگری که باید هنگام انتخاب و خرید مادربرد به آن دقت کرد، نسل این اسلات است. هر کارت گرافیک نسل‌های خاصی از اسلات PCI Express را پشتیبانی می‌کند و امکان استفاده روی نسل‌های قدیمی‌تر وجود ندارد یا امکان استفاده‌ از تمام پتانسیل کارت وجود نخواهد داشت. برای مثال کارت‌های سری RTX 3000 و RTX 4000 بهترین عملکرد را روی PCI Express 4.0 خواهند داشت و ورژن 3.0 پیشنهاد نمی‌شود.

اسلات M.2

اگر قصد استفاده از SSD در سیستم خود دارید، دو گزینه پیش روی شماست؛ استفاده از اس‌اس‌دی SATA که با استفاده از کابل به پورت ساتا متصل می‌شود و دوم، استفاده از اس‌اس‌دی M.2 که سرعت بسیار بالاتری دارد. برای اتصال M.2 SSD اسلات مخصوص در مادربرد وجود دارد که معمولا بالای اسلات PCI Express x16 قرار می‌گیرد. بعضی مدل‌های میان‌رده و مدل‌های بالارده بیشتر از یک اسلات دارند که محل‌شان متغیر است. پس اگر می‌خواهید یک حافظه از نوع M.2 بخرید، باید مادربردی تهیه کنید که اسلات مخصوص را داشته باشد.

پورت‌های خروجی مادربرد

این مورد چیزی است که معمولا نگرانی خاصی درباره‌اش وجود ندارد، اما پیش از انتخاب و خرید مادربرد بهتر است پورت‌های خروجی که پشت کیس قرار می‌گیرند را چک کنید تا در این زمینه با کمبودی مواجه نشوید.

مادربردهای جدید همگی دو نوع پورت USB 2.0 و USB 3 را روی خود دارند. نوع اول بیشتر برای اتصال وسایلی مثل موس و کیبورد کاربرد دارد. وگرنه پورت‌های نسل جدیدتر برای انتقال اطلاعات از طریق هارد اکسترنال و فلش درایو گزینه‌ی بسیار بهتری هستند. نسل سوم USB خود شامل انواع USB 3.0 و USB 3.1 و USB 3.2 می‌شود که هر کدام نسل‌های مختلفی دارد.

سه پورت خروجی هم برای هدفون، میکروفون و ورودی صدا وجود دارد که در مادربردهای بالارده، پورت‌های اضافه برای بلندگوهای خانگی هم اضافه می‌شود.

تا یکی دو سال قبل به ندرت شاهد استفاده از پورت‌های پرسرعت بودیم، اما با انتشار نسل یازدهم از پردازنده‌های اینتل و پردازنده‌های AMD Ryzen 5000 شاهد رواج بیشتر این پورت‌ها مثل USB-C و Thunderbolt هستیم. این دو علاوه بر اینکه انتقال اطلاعات با سرعتی خیره‌کننده را میسر می‌کند، به عنوان خروجی تصویر هم کاربرد دارند و اجازه می‌دهند تا تصاویر با وضوح بالا با بهترین کیفیت ممکن به مانیتور انتقال داده شوند.

با این‌که کارت گرافیک منبع اصلی خروجی تصویر محسوب می‌شود، اما وجود پورت‌های خروجی روی یک مادربرد می‌تواند در مواقعی مثل استفاده از چند مانیتور کارساز باشد. در مادربردهای قدیمی‌تر پورت‌های D-SUB (VGA) و DVI رواج بیشتری داشتند، اما امروزه دو پورت HDMI و DisplayPort به عنوان پورت‌های استاندارد برای تصویر شناخته می‌شوند.
پورت LAN هم دیگر جزو لاینفک‌های یک مادربرد هست و روی هر مدل جدیدی وجود دارد تا راهی برای اتصال به اینترنت داشته باشید. این پورت به یک تراشه متصل است که پردازش اطلاعات ورودی را انجام می‌دهد و روی دانلود، آپلود و حتی میزان لگ تاثیر می‌گذارد. مادربردهای گیمینگ از تراشه‌های باکیفیتی بهره می‌برند تا بهترین تجربه در بازی‌های آنلاین رقم بخورد.

کانکتورهای برق

بسیاری از قطعات سیستم کامپیوتر، برق مورد نیاز خود را از طریق مادربرد دریافت می‌کند. به همین خاطر نیاز است که برق خروجی از پاور ابتدا به مادربرد منتقل شود. طبق استاندارد، برق اصلی مادربرد با یک کانکتور 24 پین تامین می‌شود که قطعاتی چون رم، هارد، پردازنده و کارت گرافیک‌های کم‌مصرف، برق خود را به این صورت دریافت می‌کنند. به جز این کانکتور ورودی، کانکتور خروجی 3 یا 4 پین هم وجود دارد که برای فن پردازنده و نورپردازی از آن استفاده می‌شود. توجه داشته باشید که کانکتورهای 3 پین برای RGB و 4 پین برای ARGB هستند.

اتصال وای‌فای و بلوتوث

شرکت‌های سازنده‌ی مادربرد به طور پیش‌فرض، اتصال بلوتوث و وای‌فای را در مادربردهای خود قرار نداده‌اند. پس هنگام انتخاب و خرید مادربرد مدنظرتان، مشخصات روی جعبه را مطالعه کنید تا از وجود یا عدم وجود این موارد آگاه شوید. معمولا در مدل‌های وای‌فای‌دار، این مورد در نام‌شان ذکر می‌شود. چنین مادربردهایی معمولا آنتن وای‌فای را به صورت جداگانه دارند که از طریق کابل مخصوص وصل می‌شود.

نورپردازی

مادربرد قطعه‌ای نیست که مثل کیس یا فن‌های داخل سیستم از نورپردازی مفصلی بهره ببرد. مهم این است که مادربرد قابلیت سینک کردن نورپردازی داشته باشد. هر کدام از شرکت‌های ساخت مادربرد مثل ایسوس و گیگابایت، فناوری سینک مخصوص دارند که نورپردازی محصولات این شرکت مثل مادربرد، کارت گرافیک و فن را یکپارچه و هماهنگ می‌کند. برخی از این فناوری‌ها حتی قادر به سینک کردن محصولات از برندهای مختلف هستند تا کیس‌تان بهترین جلوه‌ی ممکن را داشته باشد.